Hi y’all! Het is hier nogal stilletjes omdat ik erg druk ben met mijn scriptie. No worries, achter de schermen is alles goed. 🙂 Hieronder beschrijf ik mijn poging van een Jungiaanse analyse van de mythe van Demeter en Persephone. Let wel, het is mijn interpretatie en hoeft dus geenszins correct te zijn. Een mytheanalyse is immers altijd speculatief van aard. De archetypen welke ik onderscheid, zullen in de tekst dikgedrukt staan.
Een Jungiaanse analyse
In de inleiding van de mythe wordt Demeter neergezet als de moeder-godin met een referentie naar vruchtbaarheid: “… Demeter of the golden scepter and the goodly crops.”[1] Vruchtbaarheid is een van de symbolen die de moeder kenmerkt.[2] Persephone is de dochter en tevens het onschuldige kind. Ze speelt in het gras met de bloemen, wat ik associeer met onschuld en vreugde. Hades is de schurk, de ontvoerder, wie de nietsvermoedende Persephone uit haar spel trekt en meesleurt naar de onderwereld. Zeus wordt geschetst als de afstandelijke vader, de man op afstand die niet ingrijpt en ‘het laat geschieden’.
De onderwereld is niet zozeer een persoonlijk archetype, maar kan wel gezien worden als een symbool dat de positie van de schurk versterkt, of juist als de tegenhanger van de schurk. Immers, de onderwereld is daar waar de doden heen gaan dus het impliceert ook een hiernamaals, een bepaalde rust. Tevens staat de onderwereld symbool voor wedergeboorte en kent derhalve een moederlijk element.[3] De heerser over de onderwereld hoeft niet per definitie wreed te zijn, hij waakt enkel over de dode zielen. Hades kan derhalve eveneens gezien worden als de bewaker/de beschermer, en eveneens als de eenzame man. Hij ontvoert Persephone immers omdat hij een vrouw wilt, hij wilt niet langer alleen zijn. Zijn daad blijft die van een schurk, maar zijn innerlijke motivatie is vanuit dit perspectief helemaal niet kwaadaardig.[4]
Zodra Persephone ontvoert is, transformeert Demeter in de verscheurde moeder, verscheurd van verdriet, vastbesloten uit te vinden wat er is gebeurt. Hecate treedt op als de boodschapper door te vertellen wat zij heeft gehoord, doch niet heeft gezien. Helius is eveneens een boodschapper, of verteller wellicht. Tevens heeft hij medelijden met Demeter, al weet ik niet precies wat voor archetype daar onder past; wellicht de zorgzame/meelevende? Na haar contact met Helius en Hecate transformeert Demeter wederom, ditmaals in de rouwende moeder, evenals een kwade zuster jegens Zeus.
Demeter lijkt evenens de rol van de trickster op zich te nemen als ze zich vermomd en voordoet als Doso terwijl ze haar verhaal aan een stel kinderen vertelt.[5] Er zit geen kwaad of meligheid in deze trickery, het lijkt eerder een vorm van afleiding te zijn. Iambe, een dienares, weet Demeter ietwat op te vrolijken waarop Demeter in dienst treedt bij het gezin om voor een baby, Demophoön, te zorgen, als afleiding van haar eigen verdriet en gemis. Wellicht ook het opvullen van het gat nu haar dochter weg is.
De zorg voor Demophoön loopt echter niet goed af wanneer zijn moeder ontdekt dat Demeter hem in het vuur houd. Demeter als de moeder-godin had de intentie om de jongen onsterfelijk te maken, maar de moeder schrok van wat ze zag en was vol angst en afschuw over haar zoon. Hierop werd Demeter zo kwaad – waarschijnlijk omdat haar wederom de moederrol werd afgenomen – dat ze een soort vloek uitsprak. Demeter waarschuwt dat het lot niet ontlopen kan worden nu zij het ritueel om de jongen onsterfelijk te maken niet kon afmaken. Daarnaast deed zij dit in het geheim, in het donker, en was ze vermomd. Dit kenmerkt een negatieve kant van het moeder-archetype.[6] Doordat de familie een tempel bouwt in Demeters ere – is de vereerde ook een archetype? – bleef het de jongen toch voorspoedig gaan. Demeter echter veranderde in the loving and terrible mother[7] omdat ze door haar rouw – door de liefde voor Persephone – de landbouw verpestte; de mensen leden hieronder.
Ondertussen zijn Hades en Persephone beiden getransformeerd naar de archetypes husband and wife, de echtgenoten. Desondanks is Persephone nog steeds de rouwende en de loyale dochter omdat zij haar moeder mist en verlangt naar een weerzien. Als Hermes Persephone ophaalt voor een weerzien met haar moeder, doet Hades haar de belofte dat hij een goede echtgenoot is en zij zal heersen met hem over de onderwereld – een belofte als verleider – waar Persephone vol vreugde op reageert. Tegelijkertijd treedt Hades nu op als trickster door Persephone stiekem stukje granaatappel te laten eten opdat ze sowieso terug zal keren naar hem.
Bij de hereniging tussen moeder en dochter, blijkt Persephone nog steeds de loyale dochter te zijn; zij verteld haar moeder het gehele verhaal in alle eerlijkheid. Demeter is weer de zorgzame moeder en draagt deze rol ook weer uit naar de mensen door de landbouw te herstellen.
Er valt te stellen dat er een moeder-dochtercomplex speelt tussen Demeter en Persephone waarin Demeter enkel leeft voor – en door – haar dochter, zelfs haar taak als godin van de vruchtbaarheid wordt van ondergeschikt belang door het gemis van haar dochter.[8] Sterker nog, Demeter wordt eveneens verteert door wrok en reageert erg dwingend en kwaad jegens de andere goden tijdens haar zoektocht naar Persephone.[9] Persephone heeft eigenlijk een vrij passief karakter. Ze is wel de loyale dochter, later de echtgenote, maar ze blijft passief. Ze laat het allemaal gebeuren en lijkt geen weerstand te bieden. Demeter draagt de mythe in haar verschillende moederrollen.
Het lastige aan een psychoanalytische analyse is dat er geen model is om te volgen, geen houvast. Het zoeken naar archetypen, het benoemen van personages, lijkt ergens veel te eenvoudig en niet diepgaand genoeg. Wat is de waarde van het herkennen van trekken – en symbolen – in een personage; wanneer wordt een dergelijke analyse vruchtbaar? Mij schijnt dat een Jungiaanse analyse enkel leidt tot een enigszins verdiept inzicht in de karakters van personages en hun onderlinge relatie, maar niet gericht is op de betekenis van een mythe in relatie tot religie, cultuur, en/of brede sociale context. Daarnaast leek het mij niet relevant om elk personage te benoemen. Sommige personages zijn erg duidelijk, zoals Callidice de maagd, maar minimale rollen leken mij niet relevant om te bespreken.
Wat voor mij naar voren lijkt te komen, is dat de moeder ook negatieve eigenschappen kent en zelfs kan leiden tot een verlies van de eigen persoonlijkheid, -waarde, en het functioneren. Daarnaast spelen er meerdere archetypen in een personage waardoor je hun gedrag wat beter kan begrijpen/verklaren, mits je in acht neemt dat het speculatief blijft. Immers, we kunnen Hades niet vragen of hij eenzaam was, dat is mijn interpretatie.
♥
[1] Morford and Lenardon, “Demeter and the Eleusinian Mysteries,” in: Classical mythologie, p. 251.
[2] “Psychological Aspects of the Mother Archetype,” p.15.
[3] “The place of magic transformation and rebirth, together with the underworld and its inhabitants, are presided over by the mother.” “Psychological Aspects of the Mother Archetype,” p.16.
[4] ‘De eenzame’ lijkt mij iets dat iedereen zou kunnen ervaren; een collectieve trek/hunkering zou Jung het wellicht noemen. Het schijnt mij een universeel iets dat een mens niet alleen wilt zijn. “A more or less superficial layer of the unconscious is undoubtedly personal. I call it the personal unconscious. But this personal unconscious rests upon a deeper layer, which does not derive from personal experience and is not a personal acquisition but is inborn. This deeper layer I call the collective unconscious. I have chosen the term “collective” because this part of the unconscious is not individual but universal.” “Inleiding Jung”, p.4.
[5] Morford and Lenardon, “Demeter and the Eleusinian Mysteries,” p. 255.; “Ability to change his shape seems also to be one of his characteristics, as there are not a few reports of his appearance in animal form.” “The Trickster”, p. 136.
[6] “On the negative side the mother archetype may connote anything secret, hidden, dark; the abyss, the world of the dead, anything that devours, seduces, and poisons, that is terrifying and inescapable like fate.” “Psychological Aspects of the Mother Archetype,” p.16.
[7] “Psychological Aspects of the Mother Archetype,” p.16.
[8] “Psychological Aspects of the Mother Archetype,” p. 21-22.
[9] “Like Demeter, she compels the gods by her stubborn persistence to grant her the right of possession over her daughter. Her Eros develops exclusively as a maternal relationship while remaining unconscious as a personal one. An unconscious Eros always expresses itself as will to power… The less conscious such a mother is of her own personality, the greater and the more violent is her unconscious will to power.” “Psychological Aspects of the Mother Archetype,” p. 22.
Geef een reactie